Τι εννοούμε με τον όρο πολυκυστικές ωοθήκες και πόσο συχνή είναι η εμφάνισή τους στον γυναικείο πληθυσμό;
Με τον όρο πολυκυστικές ωοθήκες περιγράφουμε εκείνες τις ωοθήκες που περιέχουν πολλές μικρές κύστες, οι οποίες συνήθως δεν ξεπερνούν τα 8 χιλιοστά σε μέγεθος και που εντοπίζονται τις πιο πολλές φορές ακριβώς κάτω από την επιφάνεια της ωοθήκης. Οι μικρές αυτές κύστεις είναι ωοθυλάκια που περιέχουν ωάρια, λόγω όμως ορμονικών διαταραχών και τα ωοθυλάκια αυτά δεν έχουν αναπτυχθεί πλήρως, παρουσιάζοντας στασιμότητα στην πορεία εξέλιξής τους. Οι πολυκυστικές ωοθήκες είναι συχνές στις γυναίκες και απαντώνται περίπου στο 20 – 30% των γυναικών.
Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS) αποτελεί ένα σύνολο ετερογενών στοιχείων, τα οποία καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα κλινικών εκδηλώσεων, από τις πιο ήπιες, όπως οι διαταραχές περιόδου, στις πιο σοβαρές όπως ο κίνδυνος ανάπτυξης σακχαρώδους διαβήτη. Τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται συνήθως στην εφηβεία, αν και σε πολλές γυναίκες μπορεί να εμφανιστούν αργότερα. Πρόκειται για μια συχνή διαταραχή που απαντά στο 10 – 15% των γυναικών.
Ποιά είναι τα συμπτώματα του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών;
- Ασταθής έμμηνος ρύση ή απουσία
- Υπογονιμότητα
- Αύξηση της τριχοφυΐας (στο πρόσωπο, το στήθος, το στομάχι, την πλάτη)
- Λιπαρότητα και ακμή
- Κοιλιακός πόνος
- Αυξημένο βάρος ή παχυσαρκία, συνήθως συσσώρευση λίπους στην κοιλιά
- Διαβήτης τύπου 2
- Υψηλή χοληστερίνη
- Αρτηριακή υπέρταση
- Ανδροειδής τριχόπτωση
- Υπερχρωματικά στίγματα και λεκέδες
- Ροχαλητό και άπνοιες κατά τον ύπνο
Συνήθως βρίσκουμε ένα ή δύο απ’ αυτά τα συμπτώματα, σε διαφορετική βαρύτητα, σε γυναίκες που παρουσιάζουν σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Σπάνια βρίσκουμε περισσότερα από αυτά και σχεδόν ποτέ όλα μαζί.
Ποια είναι η αιτία του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών;
Τα αίτια του συνδρόμου των πολυκυστικών ωοθηκών δεν είναι πλήρως κατανοητά. Είναι αποτέλεσμα τόσο γενετικής προδιάθεσης όσο και επίδρασης περιβαλλοντικών παραγόντων.
Πιο συγκεκριμένα, υπάρχουν ενδείξεις ότι οι διαταραχές των επιπέδων μιας ορμόνης που εκκρίνεται από τη υπόφυση [LH-ωχρινοτρόπος] και τα υψηλά επίπεδα των ανδρογόνων επηρεάζουν την ομαλή λειτουργία των ωοθηκών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα σε κάθε κύκλο να μην αναπτύσσεται ένα ωοθυλάκιο το οποίο να μπορεί να μεγαλώσει αρκετά ώστε να οδηγήσει σε ωορρηξία αλλά να έχουμε πολλά μικρά ανώριμα ωοθυλάκια που φαίνονται σαν κυστίδια, γι΄αυτό και χρησιμοποιούμε τον όρο πολυκυστικές ωοθήκες. Τα μικρά αυτά θυλάκια δεν μπορούν να παράγουν τα αναγκαία οιστρογόνα για την πρόκληση ωορρηξίας και αυτό τελικά οδηγεί σε ανωορρηκτικούς κύκλους [αραιομηνόρροια, μεγάλη καθυστέρηση των περιόδων]. Επίσης τα ανδρογόνα όπως για παράδειγμα η τεστοστερόνη, η ανδροστενεδιόνη και η δευδροεπιανδροστερόνη, τα οποία κατά κανόνα παράγονται από τις ωοθήκες και τα επινεφρίδια, στο PCOS αυξάνονται κυρίως λόγω των υψηλών επιπέδων LH, αλλά και λόγω των υψηλών επιπέδων της ινσουλίνης.
Ενδιαφέροντα στοιχεία
Τα σημεία και τα συμπτώματα συνήθως ξεκινούν στην περίοδο της εφηβείας, αν και ορισμένες γυναίκες δεν εμφανίζουν συμπτώματα μέχρι την ενηλικίωση. Επειδή οι ορμονικές αλλαγές διαφέρουν από τη μία γυναίκα στην άλλη, ανάλογα διαφέρει και η βαρύτητα της ακμής, της τριχοφυΐας και των διαταραχών της εμμήνου ρύσεως. Συνήθως οι γυναίκες παρουσιάζουν λιγότερες από έξι έως οκτώ περιόδους ανά έτος, ενώ μερικές ενώ έχουν κανονική έμμηνο ρύση κατά τη διάρκεια της εφηβείας, αυτή διαταράσσεται αργότερα όταν η γυναίκα αποκτήσει επιπλέον βάρος.
Πρέπει να σημειωθεί ότι στο ήμισυ περίπου των γυναικών, το σύνδρομο συνδυάζεται με σταδιακή αύξηση του σωματικού βάρους και παχυσαρκία. Η αυξημένη τριχοφυΐα εντοπίζεται κυρίως στο πρόσωπο, στο στήθος στην άνω επιφάνεια της κοιλιάς και στην εσωτερική επιφάνεια των μηρών και συχνά συνυπάρχει ακμή και λιπαρό δέρμα.
Όπως προαναφέρθηκε το σύνδρομο σχετίζεται με αυξημένα επίπεδα ινσουλίνης στο αίμα (η ινσουλίνη είναι μια ορμόνη που παράγεται στο πάγκρεας και ρυθμίζει τα επίπεδα της γλυκόζης του αίματος). Όταν ένα άτομο χρειάζεται υψηλότερα επίπεδα ινσουλίνης για να διατηρεί κανονικά επίπεδα γλυκόζης θεωρούμε ότι παρουσιάζει αντίσταση στην ινσουλίνη. Τόσο οι κανονικού βάρους όσο και οι υπέρβαρες γυναίκες με PCOS παρουσιάζουν αντίσταση στην ινσουλίνη και υπερινσουλιναιμία, τα οποία σχετίζονται με μη ικανοποιητική ρύθμιση του σακχάρου στο αίμα ή ακόμη και με σακχαρώδη διαβήτη. Έτσι, το 10% των παχύσαρκων γυναικών με σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών να αναπτύσσουν διαβήτη τύπου 2. Επιπλέον, οι γυναίκες που είναι παχύσαρκες και επίσης έχουν αντοχή στην ινσουλίνη ή διαβήτη έχουν αυξημένο κίνδυνο στεφανιαίας νόσου, ενώ το 30% των γυναικών με PCOS μπορεί να παρουσιάσει άπνοια κατά τον ύπνο.
Πώς γίνεται η διάγνωση του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών;
Δεν υπάρχει μοναδική εξέταση που να μας επιβεβαιώνει το σύνδρομο. Θα πρέπει να γίνει ένα πλήρες ιστορικό, μια γυναικολογική εξέταση, ένα γυναικολογικό υπερηχογράφημα, ένα ορμονικό προφίλ, καθώς επίσης και μια καμπύλη σακχάρου και ινσουλίνης. Ταυτόχρονα θα πρέπει να αποκλειστεί οποιαδήποτε άλλη αιτία που σχετίζεται με αυξημένα επίπεδα ανδρογόνων, όπως η συγγενής υπερπλασία των επινεφριδίων, οι ανδρογονο-εκκριτικοί όγκοι και η υπερπρολακτιναιμία.
Η διάγνωση τελικά τίθεται από τα αποτελέσματα όλων των ανωτέρω εξετάσεων.
Στη φυσική εξέταση, θα γίνει αξιολόγηση της τριχοφυΐας, γι’ αυτό είναι προτιμότερο να αποφύγουμε την αποτρίχωση μερικές μέρες πριν την επίσκεψη.
Κατά τη γυναικολογική εξέταση, οι ωοθήκες τις περισσότερες φορές έχουν αυξημένο μέγεθος λόγω των πολλών μικρών κυστών που βρίσκονται μέσα σε αυτές. Αυτό μπορούμε να το διαπιστώσουμε ευκολότερα με τον υπέρηχο που γίνεται και την μέτρηση όγκου ωοθηκών.
Κατά το υπερηχογράφημα σύνηθες εύρημα είναι οι πολυάριθμες μικρές κύστες περιφερειακά στην ωοθήκη. Επίσης βρίσκουμε συνήθως ένα παχύ ενδομήτριο (εσωτερική επένδυση της μήτρας) λόγω της άστατης εμμηνορρυσίας, καθώς επίσης και παρουσία ενδομητρικών πολυπόδων (ως αποτέλεσμα της υπεροιστρογοναιμιας).
Ποιες είναι οι επιπτώσεις του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών στην υγεία της γυναίκας;
Αναφορικά με την παρουσία των κύστεων στις ωοθήκες, αυτές δεν προκαλούν προβλήματα, ούτε απαιτούν χειρουργική αφαίρεση, ούτε και διατρέχουν τον κίνδυνο εξαλλαγής σε καρκίνο. Στις γυναίκες που έχουν μεγάλα διαστήματα χωρίς περίοδο και η δράση των οιστρογόνων είναι συνεχιζόμενη χωρίς την προστασία της προγεστερόνης, είναι απαραίτητη η υπερηχογραφική εκτίμηση του ενδομητρίου, καθώς ο κίνδυνος ανάπτυξης κακοήθειας αυξάνεται, γι’ αυτό και συστήνεται προληπτική ορμονική θεραπεία σε αρχικά στάδια στις γυναίκες αυτές, κάτι που όχι μόνο σταθεροποιεί τον κύκλο τους, αλλά και απομακρύνει τον κίνδυνο κακοήθους μετάλλαξης του ενδομητρίου. Γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και αντίσταση στην ινσουλίνη, εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο για ανάπτυξη σακχαρώδους διαβήτη, κάτι το οποίο είναι πιο πιθανό να συμβεί στις υπέρβαρες γυναίκες. Επίσης, οι γυναίκες αυτές εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα στο μέλλον.
Πώς επηρεάζει το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών την εγκυμοσύνη;
Φαίνεται να υπάρχει:
- Υψηλότερο ποσοστό αποβολών πρώτου τριμήνου.
- Υψηλότερο ποσοστό ανάπτυξης διαβήτου κύησης.
- Υπέρταση.
- Αυξανόμενες πιθανότητες πρόωρου τοκετού.
Ποια μέτρα βοηθούν στην αντιμετώπιση του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών;
Αρχικά, η απώλεια βάρους για τις υπέρβαρες γυναίκες θεωρείται ως ο πιο σημαντικός στόχος. Η απώλεια βάρους βοηθά σημαντικά στην αποκατάσταση των ορμονικών επιπέδων και τη βελτίωση του κύκλου της γυναίκας. Παράλληλα, η σωστή διατροφή και η συστηματική άσκηση βοηθούν σημαντικά στη μείωση της ινσουλίνης στο αίμα. Ο συνδυασμός του σωστού βάρους σώματος με μια ισορροπημένη διατροφή μειώνει τον κίνδυνο για ανάπτυξη σακχαρώδους διαβήτη και καρδιαγγειακών νοσημάτων στο μέλλον.
Πώς μπορεί να ρυθμιστεί η περίοδος μιας γυναίκας με πολυκυστικές ωοθήκες;
Η ρύθμιση της περιόδου γίνεται με ορμονική θεραπεία, η συχνότερη μορφή της οποίας είναι το αντισυλληπτικό χάπι. Μια τέτοια θεραπεία γίνεται με παρακολούθηση από τον θεράποντα ιατρό, έτσι ώστε να διασφαλιστεί η σωστή φαρμακευτική αγωγή για την ασθενή. Η ορμονική θεραπεία για τη ρύθμιση του κύκλου συχνά συνδυάζεται με ορμονική θεραπεία για την αντιμετώπιση της αυξημένης τριχοφυΐας σε μορφή ενός φαρμάκου και με τις δύο δράσεις.
Πώς αντιμετωπίζονται τα προβλήματα γονιμότητας στις γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών;
Το συχνότερο πρόβλημα γονιμότητας που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών είναι η διαταραχή της ωοθυλακιορρηξίας. Η αντιμετώπιση της διαταραχής αυτής είναι κυρίως με φαρμακευτικά μέσα, εκ των οποίων το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο είναι η κλομιφένη και η πιο σύγχρονη θεραπεία με αναστολές της αρωματάσης (Femara). Η θεραπεία με τα ανωτέρω σκευάσματα προκαλεί ωοθυλακιορρηξία στο 75% των ασθενών. Οι γυναίκες που δεν παρουσιάζουν ωοθυλακιορρηξία μετά από θεραπεία με αντι-οιστρογόνα μπορούν να υποβληθούν σε ενέσιμη ορμονική θεραπεία με γοναδοτροπίνες. Εναλλακτικά, πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας μπορεί να γίνει και μετά από drilling των ωοθηκών, μια χειρουργική επέμβαση η οποία γίνεται λαπαροσκοπικά με πολύ καλά αποτελέσματα. Τέλος, αν όλες οι παραπάνω επιλογές δεν επιτύχουν, το ζευγάρι μπορεί να ακολουθήσει τη διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Για την ακμή και τη λιπαρότητα δίνονται αντισυλληπτικά δισκία σε συνδυασμό με αντιανδρογόνα.
Πρέπει να τονιστεί ότι σε γυναίκες με αμηνόρροια, η συνεχής δράση των οιστρογόνων που προκαλείται στο σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών μπορεί να έχει δυσμενή επίδραση στη μήτρα και στο μαστό (σπανίως ανάπτυξη κακοήθειας). Γι’ αυτό η χορήγηση αντισυλληπτικών δισκίων χαμηλής δοσολογίας είναι θεραπεία εκλογής στις γυναίκες που δεν επιθυμούν εγκυμοσύνη.
